معماری برای سلامتی و رفاه | مزایای معماری پایدار

طراحی برای سلامتی و رفاه (Wellbeing) در معماری به طراحی در حمایت از سبک زندگی سالم و توجه به تأثیرات فیزیکی، ذهنی و عاطفی ساختمان ها بر ساکنان خود اشاره دارد.

سلامتی و آسایش ساکنان همیشه جز اصول مهم طراحی پایدار بوده است. طی چند سال اخیر و با گسترش ویروس کرونا تقاضا برای طراحی پایدار و ساختمان های سالم به شدت افزایش یافته است. با اینکه ویروس کرونا بر کیفیت طراحی فضاهای داخل تاثیر مثبتی گذاشته است اما بر طراحی پایدار و رسیدن به مفهوم نت زیرو انرژی (Net Zero Energy) تاثیری منفی دارد.

یک ساختمان پایدار باید بتواند بین این دو دغدغه تعادل ایجاد کند.

ما به رویکردی جامع برای ساختمان‌های سالم و پایدار و رفاه در معماری اعتقاد داریم، که در زیر به توضیح آن می پردازیم:

1. بهترین کیفیت هوا
2. آسایش حرارتی، بصری و صوتی
3. استانداردهای بهداشتی
4. دسترسی به طبیعت
5. تعادل بین کار و زندگی
6. امکانات رفاهی و دسترسی مناسب به فضای بیرون برای یک سبک زندگی فعال و پویا

معماری سالم، طراحی ساختمان برای دنیای پسا کووید (Post Covid)

پس از حدود دو سال دورکاری و کار کردن بسیاری از افراد در منزل،وقف دادن آنها با محیط کار فیزیکی از چالش هایی برخوردار است.لذا طراحی فعلی ساختمان‌ها نقش بسیار مهمی در گذار از دوره کووید به یک “زندگی عادی جدید” با تمرکز بر ایجاد حس سازگاری مجدد فیزیکی و ذهنی کارکنان با فضای کار ایفا خواهد کرد. به بیانی دیگر ، ساختمان ها پس از همه گیری باید فضاهایی سازگار و طراحی سالم داشته باشند تا کارکنان در آن محیط احساس راحتی و آسایش داشته باشند و طراحان باید به چالش های کلیدی زیر توجه کنند:

1) بازنگری در وضعیت موجود برای طراحی ساختمان های پایدارتر

برای بازنگری در وضعیت موجود، باید بپرسیم که چگونه فضاها به طور سنتی طراحی شده اند،پارامتر هایی همچون  اندازه، مکان، تراکم و چیدمان چگونه بوده اند و در نهایت آنها را با استفاده از فیزیک ساختمان، علم و ابزارهای تحلیلی به استانداردهای بالاتر و پایدارتر ارتقا دهیم. به طور سنتی، دفاتر در فضاهای بزرگی هستند که در مرکز شهر قرار دارند و همه کارکنان را در یک مکان قرار می دهند، جایی که ارتباطات و فرصت های تجاری در دسترس است. این ایده در حال حاضر توسط شرکت‌هایی مورد انتقاد و چالش قرار گرفته است. برخی شرکت ها بر این باورند که مکان های اداری لازم نیست فقط در مرکز شهر متمرکز شوند و اگر این فضا ها به نقاطی از شهر   که مسیر دوچرخه داشته و دسترسی مناسبی به وسایل حمل و نقل عمومی داشته باشند، جابه جا شود بسیار بهتر است و دیگر افراد لازم نیست از مسافت های دور به محل کارشان تردد کنند.

با توجه به اینکه در دوران کووید نشان داده شد که افراد می توانند به طور مؤثر (و گاهی اوقات مؤثرتر) از خانه کار کنند، میزان بزرگی دفاتر دیگر اهمیتی ندارد. این رویکرد برای بهبود پایداری و ایجاد تعادل بین کار و زندگی مفید است، زمان صرف شده برای رفت و آمد را کاهش می‌دهد و انتشار کربن از طریق گرمایش، سرمایش و به‌ویژه رفت‌وآمدهای روزانه را کاهش می‌دهد و به این ترتیب ردپای کربن (Carbon Footprint) یک شرکت کاهش می یابد.

گروه معماری برایدن وود یک ممیزی داخلی از گازهای گلخانه ای انجام داد که نشان داد اتخاذ روش کار در خانه می تواند انتشار گازهای گلخانه ای از یک شرکت را تا 69 درصد در مقایسه با پنج روز کار در هفته در دفتر کاهش دهد. این عمدتا به دلیل کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از رفت و آمد افراد است.

قیمت زمین، به ویژه در شهرهایی مانند لندن، توسعه دهندگان را مجبور به ساخت ساختمان های عمیق تر و بلندتر بدون فضای زیادی برای زیرساخت های سبز کرده است. ساختمان‌هایی با پلان عمیق، طراحی را برای سلامت و رفاه در اولویت قرار نمی‌دهند، زیرا در این پلان ها در دسترس بودن نور روز و ارتباط بصری با فضای باز  کاهش می یابد و همچنین امکان باز کردن پنجره‌ها محدود است. تمام این ویژگی ها باعث میشوند که این سبک پلان ها برای ایجاد محیط‌های داخلی سالم نامناسب باشند. انتقال مراکز اداری به حاشیه شهرها، جایی که قیمت ها و تراکم پایین تر است، می تواند فرصتی برای معماری سالم ایجاد کند، زیرا فضاهای باریک شرایط محیطی بهتر و سالم تری را فراهم می کنند. قیمت پایین‌تر زمین همچنین توسعه فضاهای سبز باز بین ساختمان‌ها را تسهیل می‌کند. تراکم اشغال کمتر و اتخاذ ساعت کاری منعطف نیز از الزامات طراحی فضایی جدید است. کاهش فضاهای اختصاص داده شده به صورت جداگانه و ایجاد فضاهای اداری انعطاف پذیر با قابلیت چیدمان سازگار از جمله الزامات طراحی دفاتر اداری پایدار هستند. این انطباق ها به طراحی ابتکاری HVAC نیاز دارد که می تواند تغییرات در محیط های محلی را با سنسورها و سیستم های کنترل مناسب برطرف کند.

عادات جدید نیز بر طراحی ساختمان های مسکونی تأثیر می گذارد. در بسیاری از موارد، ساختمان‌های خانگی در ساعات مرکزی روز خالی هستند، اما با رواج کار در خانه ، در طراحی ساختمان های مسکونی، مفاهیمی چون نور روز، آسایش حرارتی و کیفیت هوا  از اهمیت بیشتری برخوردار میشوند. به عنوان مثال، استانداردهای نور روز در ساختمان‌های مسکونی، همیشه پایین‌تر از محیط‌های کاری بوده است و گرمای بیش از حد ، یک پدیده رو به رشد در خانه‌ ها است. با تغییرات در الگوهای کاری، این امکان وجود دارد که اندازه، چیدمان، نور روز و نیازهای حرارتی ساختمان‌های مسکونی پس از همه‌گیری کووید به گونه‌ای تکامل یابد که فضاهای مناسب‌تری را برای کار در خود جای دهد.

2)بهبود کیفیت هوای داخلی و بهداشت

تأثیر همه‌گیری کووید ، اهمیت سلامتی و رفاه و افزایش آلودگی در مناطق شهری توجه به بهبود کیفیت هوای داخل و خارج از خانه را افزایش داده است. به منظور بهبود آلودگی فضای باز، سیاست‌های برنامه‌ریزی محلی در برخی مناطق بریتانیا درخواست می‌کنند که ساختمان‌ها دارای کیفیت هوای خنثی (Air Quality Neutral) و حتی کیفیت هوای مثبت (Air Quality Positive) باشند. این هدف را می توان از طریق اتخاذ سیستم های HVAC الکتریکی که محیط محلی را آلوده نمی کنند، استفاده از زیرساخت های سبز و پوشش گیاهی و تسهیل استفاده از حمل و نقل پایدار به دست آورد.

به طور گسترده گزارش شده است که آلودگی هوای داخل ساختمان 3.5 برابر بیشتر از فضای باز است. این به دلیل عدم تهویه، پخت و پز، استفاده از مواد شیمیایی برای تمیز کردن و انتشار گازهای گلخانه ای از مصالح ساختمانی و مبلمان است که باعث افزایش تراکم آلاینده ها می شود. دامنه اقدامات برای بهبود کیفیت هوای داخلی و بهداشت بسیار گسترده است. اقدامات پیشگیرانه اولیه باید شامل انتخاب مواد غیر سمی، محصولات با سطوح پایین ترکیبات آلی فرار (VOCs) و محصولات تمیزکننده بدون مواد شیمیایی مضر باشد.

در مناطقی با سطوح بالقوه آلودگی بالا، اتخاذ نظارت کافی همراه با سیستم های تصفیه هوا (فیلترهای HEPA برای ذرات PM2.5، فیلتر کربن برای VOCs و فیلتر نور UV برای پاتوژن های موجود در هوا) توصیه می شود.

اقدامات لازم برای بهبود بهداشت و کاهش انتقال عوامل بیماری زا شامل به کار بردن فناوری هایی چون (سوئیچ های نور، دکمه های بالابر، درها)، پوشش های ضد ویروسی و تهیه دستگاه های ضدعفونی کننده دست است. اقدامات کاهش دهنده نیز شامل استفاده از بازشو ها، افزایش نرخ هوای تازه و اجتناب از گردش مجدد هوا است.

3) ایجاد تعادل در بهبود کیفیت هوا و بهره وری انرژی

برخی از توصیه‌هایی که به طور گسترده در صنعت برای استفاده مجدد از ساختمان‌ها پس از همه‌گیری کووید پذیرفته شده است، تأثیر مستقیمی بر کارایی انرژی دارد. به منظور بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان و کاهش احتمال پاتوژن ها، باید نرخ هوای تازه را افزایش داد و فیلترهای هوا را نصب کرد. با این حال، این تمهیدات باعث افزایش مصرف انرژی می شوند. در ساختمان‌هایی که دارای تهویه طبیعی هستند، توصیه می‌شود که پنجره‌ها حتی در فصل زمستان به طور مکرر باز شوند، اما این امر باعث اتلاف حرارت و عملکرد ناکارآمد سیستم‌های گرمایش و سرمایش می‌شود. همچنین توصیه می‌شود که در صورت شیوع بیشتر ویروس، دستگاه‌های بازیابی گرما خاموش شوند که بر کارایی سیستم‌ های HVAC تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، توصیه به خاموش کردن سیستم های خنک کننده چرخشی (فن کویل ها و پرتوهای غیرفعال سرد) برای محدود کردن حرکت ذرات معلق در هوا بر آسایش حرارتی و رفاه به دلیل گرمای بیش از حد تأثیر می گذارد.

این الزامات طراحی سالم می تواند تأثیر زیادی بر کارایی انرژی و افزایش فشار بر اهداف کاهش کربن و طراحی ساختمان های زیرو انرژی داشته باشد. بسیار مهم است که این نیازها را متعادل کنیم و در مورد مدیریت و کنترل سیستم های HVAC خود فکر کنیم. اما مهم تر از همه، ما نیاز به طراحی ساختمان هایی داریم که انعطاف پذیر باشند و اصول طراحی غیرفعال را اتخاذ کنند. ساختمان هایی که دارای عایق های حرارتی خوب، نور روز و بازشوهای مناسب هستند ، امکان کاهش گرمایش ، سرمایش و وابستگی به تهویه مکانیکی را فراهم می کنند.

4) اهمیت روزافزون سلامت جسمی و روانی در معماری

با توجه به عوارض جانبی COVID-19، سلامت جسمی و روانی به یک اولویت کلیدی برای بسیاری از توسعه دهندگان، طراحان و شرکت های ساختمانی تبدیل شده است. ساختمان‌ها (مسکونی و تجاری) مکان‌هایی برای زندگی و کار هستند و در چگونگی سبک زندگی افراد نقش مهمی را ایفا می کنند.

ساختمان‌های فعال دارای پارکینگ های دوچرخه (برای تقویت حمل و نقل پایدار)، اولویت‌بندی استفاده از پله‌ها، چیدمان و فضاهای انعطاف پذیر برای تطبیق فعالیت‌های ورزشی هستند.

آسایش ذهنی را می توان از طریق طراحی سالم با بهبود کیفیت بصری (سطح نور روز، دید بیرونی و روشنایی شبانه روزی)، آسایش حرارتی (بهبود عملکرد پوسته ، کارایی تجهیزات، امکان تهویه طبیعی و ایجاد راحتی تطبیقی از طریق لباس) و کیفیت آکوستیک (کاهش زمان نفوذ نویز، فراهم کردن مناطق آرام و غیره) ارتقا داد.

لازم به ذکر است که استفاده از گیاهان در فضاهای داخلی نیز نقش بسیار مهمی در ایجاد آرامش و القای حس پیوند با طبیعت به ساکنان دارد.

رویکرد کل نگر به طراحی برای رفاه

طراحی ساختمان های مسکونی مبتنی بر رویکرد سلامتی و رفاه

گروه معماری برایدن وود موارد زیر را در طراحی سالم برای ساختمان های مسکونی پیشنهاد داده است.لازم به ذکر است که این گروه معماری تجربه های زیادی در زمینه ارتقای معماری پایدار و طراحی سازگار با محیط زیست دارد.

1) نماها دارای پنجره های تمام قد برای افزایش کیفیت نور روز هستند.

2) یک طرح بندی استراتژیک، حریم خصوصی را همزمان با ارتقای نماهای باز بهبود می بخشد.

3) استفاده از یک سیستم گرمایش کاملا الکتریکی به کاهش آلودگی محلی کمک می کند.

4) پنجرهای دو جداره (کاهش آلودگی و سر و صدا) تهویه طبیعی را ممکن می سازد.

5) کیفیت هوا از طریق پوشش گیاهی موجود و بام های سبز بهبود می یابد.

6)  مناطق مشترک عابر پیاده، محدودیت های ترافیکی و پارک پنهان در سطح زیر زمینی، آلودگی وسایل نقلیه محلی را کاهش می دهد.

7) حفظ گونه های موجود و چیدمان ساختمان ها در اطراف درختان ارتباط با طبیعت را افزایش می دهد.

 8) همه آپارتمان ها دارای یک فضای بیرونی خصوصی به شکل عرشه های بیرونی و بالکن هستند.

9) طراحی از شیب طبیعی سایت برای دسترسی مستقیم به تمام آپارتمان ها، بدون نیاز به آسانسور (سبک زندگی سالم) بهره می برد.

این گروه معماری همچنین راهکار هایی را برای طراحی ساختمان های اداری مبتنی بر رویکرد سلامتی و رفاه ارائه کرده است که اینگونه مطرح میکند:

“به عنوان بخشی از آرزوی طراحی یک فضای کاری سالم، تیم طراحی توجه ویژه ای به انتخاب مواد پایدار، اعتبار پایداری و شناسایی محصولاتی که برای کیفیت هوا مضر نیستند، داشته است. در راستای درخواست کارفرما برای استفاده از مصالح پایدار، عناصر ساختمانی به صورت محلی خریداری شده‌اند.طراحی متمرکز پایدار، استفاده از مواد سالم را ترویج می‌کند، از محصولاتی که در فهرست مواد ممنوعه کارفرما شناسایی شده‌اند، اجتناب کردیم، این مواد شامل مواد برچسب‌گذاری شده به ‌عنوان سموم حاد، خطر جدی برای سلامتی، تجمع زیستی پایدار (PBA)، و استفاده از کروم VI، PVC، ریون، آزبست، جیوه، سرب، کادمیوم یا سایر فلزات سنگین می باشد.”

آینده معماری برای سلامتی و رفاه

تأثیر همه‌گیری کووید اهمیت طراحی برای سلامتی و رفاه را برجسته کرده است. در حالی که این امر برای ساکنان ساختمان مثبت است، درس های آموخته شده از کووید نشان داده است که برخی از تصمیمات طراحی اتخاذ شده برای سالم تر کردن ساختمان ها، پیامدهایی برای بهره وری انرژی دارد که می تواند روی اهداف طراحی ساختمان های کم کربن تأثیر بگذارد. پاسخ ما به این چالش نگاهی جامع به طراحی پایدار و سالم، با تمرکز قوی بر استفاده از اقدامات طراحی غیرفعال است. ساختمان های آینده باید از نظر مصرف انرژی بهینه باشند، اما همچنین باید مکانی با استانداردهای بالا از نظر کیفیت هوا ، بهره بری از نور روز و آسایش حرارتی، با ارتباطی قوی با طبیعت باشند. تمرکز جدید بر معماری سالم  ساختمان‌هایی را ایجاد می‌کند که در آن مصالح نه تنها به دلیل ویژگی‌های معماری و ساختاری، بلکه با در نظر گرفتن تأثیرات بالقوه بر سلامت ساکنان و اثرات زیست محیطی انتخاب می شوند. چنین رویکرد جامعی , معماری برای سلامتی و رفاه را برای ما مفید خواهد کرد